Ένα νησί με πλούσιο παρελθόν

Τα παλαιότερα ίχνη ζωής τα οποία βρέθηκαν στο νησί προέρχονται από τη Νεολιθική εποχή και εντοπίστηκαν στον κόλπο του Λαγανά. Η ιστορία του νησιού έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα σύμφωνα με τον Πλίνιο, το νησί είχε κατοίκους πριν από το 3000 π.Χ. και ονομαζόταν Ύρια. Κοντά στο Φρούριο εντοπίστηκε ένα μαρμάρινο σύμπλεγμα θεϊκών μορφών όπως του Απόλλωνα, της Αφροδίτης και της Άρτεμης, το οποίο βρίσκεται στο Μουσείο Τιέμπολο της Βενετίας. Αυτό πιστοποιεί και την ιδιαίτερη τάση των αρχαίων κατοίκων του νησιού στη μουσική και τη λατρεία της Άρτεμης.

Το όνομα Ζάκυνθος, όπως αναφέρει ο Όμηρος, το έλαβε από τον Ζάκυνθο, γιο του βασιλιά της Τροίας Δάρδανου. Ο Ζάκυνθος έφτασε στο νησί από την Αρκαδική πόλη Ψωφίδα γύρω στο 1500 π.Χ. και έδωσε το όνομά του στη νέα Πόλη. Οι άποικοι που τον ακολούθησαν ονόμασαν την ακρόπολη του νησιού Ψωφίδα για να θυμούνται την πατρίδα τους. Οι απόγονοι του Ζακύνθου δημιούργησαν έναν αξιοσημείωτο πολιτισμό και άρχισαν να ιδρύουν αποικίες για την εξάπλωσή τους, όπως τη Ζακάνθα στην Ισπανία, την πόλη Κυδωνιές στην Κρήτη και τη Φωκίδα στο Πυρρηναίο στην Ισπανία. Στους Μυκηναϊκούς χρόνους το νησί αποτελούσε τμήμα του βασιλείου της Ιθάκης. Ο Όμηρος αποκάλεσε το νησί «υλήεσσα», δηλαδή κατάφυτη.

Η γεωγραφική θέση, το εύφορο έδαφος και οι πηγές πίσσας του νησιού έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην οικονομική του ανάπτυξη με αποτέλεσμα τον 6ο αιώνα π.Χ. να κοπεί αργυρό νόμισμα που απεικόνιζε το τρίποδα, ιερό σύμβολο του Απόλλωνα το οποίο διαδέχθηκε η λύρα τον 5ο αιώνα π.Χ. Για επτά περίπου αιώνες το νησί δημιούργησε ελεύθερο δημοκρατικό βίο. Το 455 π.Χ. η Ζάκυνθος ενώθηκε με τη συμμαχία των Αθηναίων και μετά τη συντριβή της βρέθηκε υπό την κατοχή των Λακεδαιμονίων με αποτέλεσμα την αλλαγή του δημοκρατικού πολιτεύματος σε ολιγαρχικό. Κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων η Ζάκυνθος κράτησε ουδέτερη στάση, ενώ κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας εντάσσεται στη ρωμαϊκή επαρχία της
Αχαΐας. Παράλληλα ξεκινάει η διάδοση του Χριστιανισμού το 34 μ.Χ. κατά μια εκδοχή από τη Μαρία τη Μαγδαληνή, ή από την Αγία Βεατρίκη σύμφωνα με μια άλλη παράδοση.

Με την ίδρυσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η Ζάκυνθος ανήκε στην επαρχία της Ιλλυρίας χωρίς όμως να έχει ιδιαίτερη φροντίδα και προστασία. Έτσι λεηλατήθηκε από επιθέσεις πειρατών και επίδοξων κατακτητών. Με τις Σταυροφορίες των Δυτικών τα Ιόνια Νησιά θα γνωρίσουν νέες περιπέτειες. Στο τέλος του 12ου αιώνα το νησί περνάει στην κατοχή των Γάλλων κομητών Ορσίνι, στη συνέχεια των Ανδηγαυών (βασιλείς της Νεάπολης) και τελικά των Τόκκων (Φλωρεντιανοί πρίγκηπες). Το 1485 οι Ενετοί καταλαμβάνουν το νησί μετά από διπλωματικές πιέσεις στους Τούρκους. Η ενετική κατοχή προσφέρει στη Ζάκυνθο τη σταθερότητα και τις ευκαιρίες ανάπτυξης που για αιώνες είχε στερηθεί. Η ειρήνη που η ισχύς της Βενετίας εξασφαλίζει στο νησί δίνει για πρώτη φορά τη δυνατότητα οικονομικής και πνευματικής άνθησης.

Οι κάτοικοι χωρίζονται σε τρεις τάξεις: τους ευγενείς (nobili), στους αστούς (civili) και το λαό (poporali). Μόνο οι ευγενείς ήταν γραμμένοι στη Χρυσή Βίβλο (libro d’oro) και είχαν πολιτικά δικαιώματα. Το 1797 φτάνουν στη Ζάκυνθο οι Γάλλοι δημοκρατικοί και γίνονται δεκτοί με ενθουσιασμό. Με ενθουσιώδεις πανηγυρισμούς καίνε στην πλατεία του Αγίου Μάρκου το Libro d’ oro. Η Γαλλική κατοχή κρατά 15 μήνες.

Τον Οκτώβριου του 1798 φτάνει στη Ζάκυνθο οι ενωμένος Ρωσοτουρκικός στόλος με επικεφαλής τον Ρώσο ναύαρχο Ουσακόφ και καταλαμβάνει το νησί. Το 1800 υπογράφεται συνθήκη ανάμεσα σε Ρωσία και Τουρκία και αποφασίζεται η ίδρυση ανεξάρτητου κράτους με όνομα «Επτάνησος Πολιτεία». Καθιερώνεται η Ελληνική γλώσσα και η Ορθοδοξία σαν επίσημη θρησκεία. Η Επτάνησος Πολιτεία, που αποτέλεσε το πρώτο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος της σύγχρονης ιστορίας, διήρκεσε επτά χρόνια. Το 1807 γαλλικά στρατεύματα καταλαμβάνουν το Ιόνια Νησιά. Δυο χρόνια αργότερα, το 1809 ο αγγλικός στόλος καταλαμβάνει τη Ζάκυνθο. Η Αγγλική κατοχή (1809-1864) θα είναι και η τελευταία περίοδος κατοχής πριν από την Ένωση με την
Ελλάδα. Με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης το 1821 οι Επτανήσιοι στηρίζουν απροκάλυπτα και ενεργά τους εξεγερμένους Έλληνες. Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους και την ίδρυση του Ελληνικού κράτους εμφανίζεται έντονο το αίτημα της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την υπόλοιπη Ελλάδα. Στις 21 Μαΐου 1864 υψώθηκε οριστικά η Ελληνική σημαία στο νησί. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το νησί καταλαμβάνεται αρχικά από Ιταλούς και αργότερα από Γερμανούς. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1953, ένας καταστρεπτικός σεισμός που ακολουθείται από εκτεταμένη πυρκαγιά ισοπεδώνει την πόλη της Ζακύνθου. Χάνονται έτσι ιστορικά κτίρια και εκκλησίες, μαζί με τους θησαυρούς που περιείχαν. Η πόλη ξαναχτίζεται σύμφωνα με έναν αυστηρό αντισεισμικό κανονισμό, προσπαθώντας συγχρόνως να διατηρήσει κάτι από τον παλιό της χαρακτήρα.